SUPLEMENTO | BAKUNIN INMORTAL
Según el jesuita Casimiro Martí (en Orígenes del
anarquismo en Barcelona), antes y después del ciclo revolucionario
de 1868 el movimiento obrero catalán se organizó o bien según el cooperativismo
o bien según el reformismo socialista.
Carlos José Márquez-Álvarez | Periódico CNT
Ilustración: Kiko Makarro
Los cooperativistas respetaban el orden
socioeconómico y consideraban utópico el concepto de emancipación de los
trabajadores como clase. Los reformistas socialistas aspiraban a que el Estado
regulara las relaciones en el Mercado frente a la neutralidad que habían
establecido los liberales. Y los trabajadores buscaban mejoras laborales y
profesionales, no una revolución que era asunto de una minoría militante. Debemos
entender la última afirmación en un sentido abstracto que no implicaba crítica
alguna al productivismo ni a su imposición a los trabajadores mediante el poder
coactivo extraeconómico. De hecho, la tesis de Martí era una justificación del
neo-corporativismo católico. Pero su obra significó sobre todo que se
transformara en tópico historiográfico un argumento político cuya expresión más
desarrollada y una de las primeras (si no la primera) la hizo Friedrich Engels
en un opúsculo de 1873 (por supuesto, me refiero a Los bakuninistas en acción). A saber, que el movimiento obrero en
España se había caracterizado desde sus orígenes por la antítesis entre un sindicalismo
“sensato” y propio de la clase obrera nacional frente al anarquismo
“irrealista” y extraño a la sociedad española.
Sin embargo, los conceptos políticos marxistas y
bakuninistas tuvieron las mismas oportunidades de difusión mediante la prensa
obrera tras el movimiento revolucionario de septiembre de 1868. La serie de
decretos que dio el gobierno provisional revolucionario incluyó el de libertad
de imprenta del 23 de octubre de 1868, por el que se abolió la censura. Y la Constitución de junio
de 1869 reconoció también la libertad de imprenta como un derecho individual. Cierto
que en la práctica las autoridades de provincias y municipios interfirieron por
medios legales y extralegales en el ejercicio de la libertad de imprenta, que
además quedó sometida a la legislación sobre orden público que el gobierno
provisional decretó en julio de 1869 y que como los demás derechos individuales
no quedó exenta de las suspensiones de la Constitución. Pero
que se reconociera como un derecho por el Estado resultó en que el número de
periódicos y revistas se incrementase en semanas de forma exponencial. También
la de los sindicatos obreristas.
Aunque el incremento de la prensa a partir de
septiembre de 1868 fue volátil, mediante las polémicas por carta entre
militantes y la publicación de textos originales los conceptos políticos marxistas
y bakuninistas se difundieron entre los miembros de los sindicatos obreristas
españoles. Y sin que podamos afirmar que hubiera una toma de partido entre las
tesis de Marx o de Bakunin en un primer momento; hasta tal punto que la Asociación Internacional
de los Trabajadores (AIT), una agrupación internacional de federaciones
sindicales e individualidades destacadas que aspiraba a ser la organización
política y pública del proletariado
militante, se confundió en España con la Alianza Internacional
de la Democracia
Socialista, una organización de militantes socialistas que se
basaba en el principio de la afinidad ideológica, cuyo fin era influir en la
definición ideológica de la AIT
mediante la acción directa, y que adoptó un carácter secreto para no
comprometer a la misma AIT. Y militantes socialistas que no sólo eran obreros
industriales, sino también artesanos, minifundistas, e incluso individuos que
provenían de las clases medias
urbanas pero que se oponían a la clase dominante (los notables o clases
conservadoras).
«Bakuninistas» frente a marxistas
El enfrentamiento entre «bakuninistas» y
marxistas no se inició dentro de la Federación Regional
Española de la AIT
(FRE) hasta el primer semestre de 1872, cuando los segundos denunciaron a los primeros
como conspiradores. Era consecuencia de la aceptación por el Consejo General de
la AIT en
septiembre de 1871 de la tesis de Marx de que la revolución socialista exigía
que el proletariado se organizara en
un partido político. De hecho, hasta entonces no puede hablarse en propiedad de
que hubiera existido una facción marxista y otra «bakuninista» dentro de la FRE. En el mes de abril de
1872 un congreso de la FRE
decidió que la Alianza
se disolviera en España. La respuesta de los marxistas fue llevar su denuncia a
extremos de conspiranoia, como si la disolución fuera una nueva táctica de los «bakuninistas»
para infiltrarse en la FRE
y controlarla. Los marxistas obligaban a todos los militantes de la FRE a la toma de partido. En
el verano siguiente la ruptura culminó cuando el grupo internacionalista de
Madrid apoyó las tesis políticas de Marx y el de Barcelona las de Bakunin. Anselmo
Lorenzo fue el único internacionalista que no tomó partido aun cuando era
anarquista. La ruptura se formalizó en julio de 1872 cuando un manifiesto de
los marxistas españoles denunció la
Alianza como una sociedad secreta que formaban conspiradores
ajenos a la AIT. En
el mismo mes los marxistas constituyeron la Nueva Federación
Madrileña, que fue reconocida por el Consejo General de la AIT pero a la que sólo se
sumaron una docena de las más de 150 federaciones locales de la FRE. Esto ocurrió dos
meses antes del congreso de la AIT
de La Haya, que
significó la escisión a escala internacional entre los partidarios de Marx y
los de Bakunin. La
Nueva Federación Madrileña se disolvió de hecho a lo largo
del primer semestre de 1873, contrariamente a lo que podemos llegar a deducir
de la lectura de Los bakuninistas en
acción.
Mas la
Alianza no era una organización de conspiradores ajenos al proletariado militante. Al menos, no en
España, donde ya hemos escrito que se confundió con la misma AIT. En realidad,
los marxistas de la FRE
caracterizaron como «bakuninistas» a todos los aliancistas. Pero en
sentido estricto los aliancistas españoles no eran bakuninistas, si como tales
entendemos a los militantes de la
AIT que desde un primer momento se adhirieron al programa de
Bakunin y Fanelli de abolición inmediata del Estado y del régimen jurídico de
propiedad privada tras la cual y a partir de los centros de trabajo había de
ser instituido un régimen de propiedad colectiva no sólo de los medios de
producción, sino también de los recursos naturales y de los bienes producidos.
Secciones de oficio federadas
Los aliancistas españoles propusieron una
organización sindical por secciones de oficio que se federaran entre sí y a que
a su vez habían de federarse en la
FRE. De esta forma había de constituirse la institución
política y económica que reemplazara el Estado. Era el objetivo último. Los
medios para lograrlo no eran sólo la huelga general (que los marxistas
identificaron desde Engels como la única táctica política de los anarquistas y
criticaron en consecuencia), sino además el establecimiento de cajas de
resistencia y la aceptación condicional del corporativismo (que debía ser sólo
entre proletarios y excluir a los
patronos; y siempre con el entendimiento de que no era un medio para la
emancipación de clase en tanto que no incluía a todo el proletariado, sino de su propaganda entre los cooperativistas). Y
frente a la estrategia propuesta por Marx de que el movimiento socialista se
organizara en un partido para la acción parlamentaria e incluso para la
insurrección armada, los aliancistas españoles afirmaron el apoliticismo. Era
diferente del antipoliticismo de Bakunin.
Los aliancistas entendían que el Estado es la
institución que concentra todo el poder coactivo extraeconómico y que la
política no es sino la expresión de las relaciones de poder en una sociedad; en
consecuencia, afirmaban que el Estado tenía que ser destruido por ser un simple
instrumento de los notables, mientras
rechazaban la participación de las organizaciones del proletariado en la institución estatal porque suponía que se
integraran en un sistema político que imposibilitaba la emancipación colectiva
sin la que no podía realizarse la emancipación individual. Es decir, y con sentido obrerista, la emancipación era del
proletariado frente al Estado como instrumento de dominación de la clase
de los notables, lo que había de permitir a su vez la emancipación de
los proletarios frente al Estado como institución opresiva del individuo.
Hasta aquí, podía haber una identificación entre el aliancismo y el
bakuninismo. Pero el apoliticismo aliancista como rechazo a la participación
política de las organizaciones del proletariado en el Estado no
implicaba el rechazo a que los proletarios participaran a título
individual en organizaciones políticas que buscaban dicha participación. De esta
forma se pretendía que todo el proletariado español se organizara en una
sola federación sindical por encima de diferencias ideológicas.
En la propuesta de los aliancistas había una serie de
conceptos que derivaban de las experiencias históricas de los sindicalistas de
clase españoles. Para ellos el Estado sólo representaba los intereses objetivos
de la clase dirigente por la experiencia del dominio social de los notables, por lo que no podía ser el
instrumento por el que el proletariado
lograra su emancipación como clase. Ni siquiera aunque se redujese a la mínima
expresión, porque en el momento en que se constituyó se había establecido una “tiranía
de nuevo tipo”, un poder que era ilegítimo no sólo por gobernar contra el bien
común sino por ejercer la violencia para suprimir toda libertas pero en
beneficio de la clase dominante. Había aquí una continuidad histórica con las
luchas políticas y sociales de los siglos XVI-XVIII, que se centraban en la
lucha contra los que monopolizaban el poder municipal en defensa de aquellos
que carecían tanto de medios económicos de subsistencia como de medios de políticos
de defensa.
Dichos conceptos no formaban un programa político que
exigiera adhesión total, pero sí que establecían afinidades políticas e
ideológicas. Podemos definir la propuesta sindical del aliancismo como
federalismo socialista. Y como tal, tenía una continuidad ideológica con el
federalismo republicano. Cierto que no significaba que hubiera una
identificación automática entre los aliancistas y los militantes más radicales
del Partido Republicano Democrático Federal (los intransigentes).
Los intransigentes
y los aliancistas llegaron a estar opuestos en el nivel estatal; pero en el
nivel municipal no sólo se confundieron, sino que los intransigentes eran trabajadores con doble militancia en sociedades
obreras que no siempre estaban afiliadas a la FRE. Es decir, el
federalismo republicano se confundía con el proletariado
militante en el más amplio y pleno sentido del concepto en los municipios
(participación en listas electorales, alistamiento en las milicias,
intervención en la política local) aunque pudiera llegar a oponerse en el
Estado. Hasta tal punto, que la insurrección cantonalista del verano de 1873
sólo triunfó en los municipios en los que los trabajadores lo apoyaron (hasta
que el ejército lo suprimió), lo que deja como un tópico historiográfico (al
que Engels también contribuyó) la identificación de los segundos con una
fracción de la burguesía. Lo que
distinguía sobre todo a los aliancistas como Anselmo Lorenzo y los identificaba
entre sí era que entendían que el proletariado
militante en tanto que sujeto histórico colectivo (es decir, en tanto que
clase) era una fuerza meta-histórica que había de liberar toda la Humanidad, lo que exigía
que el Estado desapareciese en tanto que era siempre un instrumento de la
tiranía y de la explotación que no podía reformarse y que tenía que ser
destruido para que se liberara el trabajo como fuerza social progresiva.
El ciclo revolucionario de 1868-1874 significó el
génesis del anarquismo como tradición política en España. Y una tradición
política en la que había ciertamente influencias ideológicas de Bakunin que
ayudaron o reforzaron la conceptualización dentro de ella, pero que no podemos
identificar con el bakuninismo ni reducir a una importación extranjera y
extranjerizante.
–> TRADUCCIÓN AL ESPERANTO (Jesús González)
BAKUNIN EN HISPANUJO: LA ALIANCANOJ KAJ LA IDEOLOGIA DISVASTIGO KIU NE ESTIS TIA
Laŭ la jezuito Casimiro Martí (en Originoj de la anarkiismo en Barcelono),
antaŭ kaj post la revolucia ciklo de 1868 la kataluna laborista movado
organiziĝis aŭ laŭ la kooperativismo aŭ laŭ la socialisma reformismo. La kooperativistoj
respektis la sociekonomian ordon kaj konsideris utopia la koncepton pri la emancipiĝo
de la laboristoj, kiel klaso. La socialismaj reformistoj aspiris, ke la ŝtato
reguligu la rilatojn en la Merkato fronte al la neŭtraleco starigitaj de la
liberaluloj. Kaj la laboristoj serĉis profesiajn kaj laborajn pliboniĝojn, ne revolucion,
kiu estis afero de aktivula minoritato.
Ni devas kompreni la lastan aserton laŭ
abstrakta senco, kiu enhavis nenian kritikon al la produktivismo nek al ties
altrudo al la laboristoj per la subprema eksterekonomia potenco. Fakte, la tezo
de Martí estis pravigo de la katolika novkorporaciemo. Sed lia verko ĉefe
signifis, ke transformiĝis en historiografia kliŝo politika argumento, kies pli
disvolvinta esprimo kaj unu el la unuaj (se ne la unua) estis farita de Friedrich
Engels per broŝuro de 1873 (kompreneble, mi parolas pri La bakuninistoj agante). Tio estas, ke la laborista movado en Hispanujo
estis karakteriziĝinta ekde siaj originoj per la antitezo inter «prudenta»
sindikatismo, propra de la tutlanda laborista klaso, kaj la «nereala»
anarkiismo, fremda al la hispana socio.
Tamen, la politikaj konceptoj marksismaj kaj
bakuninismaj havis la samajn ŝancojn de disvastigo per la laborista gazetaro
post la revolucia movado de septembro de 1868. La serio da dekretoj faritaj de
la revolucia provizora registaro inkluzivis tiun pri libero de gazetaro de la
23a de oktobro 1868, per kiu oni abolis la cenzuron. Kaj ankaŭ la Konstitucio
de junio de 1869 agnoskis la liberon de gazetaro, kiel individuajn rajtojn.
Veras, ke praktike la aŭtoritatoj de provincoj kaj urboj entrudiĝis per leĝaj
kaj eksterleĝaj rimedoj en la ekzerco de la libero de gazetaro, kiu krome
restis submetita al la leĝaro pri publika ordo dekretita de la provizora
registaro en julio de 1869 kaj kiu, kiel la aliaj individuaj rajtoj, estis
submetita al la interrompoj de la Konstitucio. Tamen, ke la ŝtato rekonis tion,
kiel rajton rezultigis, ke la nombro de ĵurnaloj kaj revuoj eksponenciale
pliiĝis en semajnoj. Ankaŭ tiu de la laboristaj sindikatoj.
Kvankam la pliiĝo de la gazetaro depost
septembro de 1868 estis nekonstanta, per la polemikoj faritaj per leteroj inter
aktivuloj kaj la eldono de originalaj tekstoj, la politikaj konceptoj marksismaj
kaj bakuninismaj diskoniĝis inter la la hispanaj laboristaj sindikatoj. Kaj ni
ne povas aserti, ke venkis la tezoj de Markso aŭ de Bakunin je unua momento;
ĝis tia grado, ke la Internacia Laborista Asocio (ILA), internacia grupo el
sindikataj federacioj kaj elstaraj unuopuloj, kiu aspiris esti la politika kaj
publika organizo de la aktivula laboristaro, konfuzis sin en Hispanujo kun la
Internacia Alianco de la Socialisma Demokratio, organizo de socialistaj
aktivuloj baziĝinta sur la principo de la ideologia afineco, kies celo estis
influi la ideologian difinon de ILA per la rekta agado, kaj kiu adoptis
sekretan karakteron por ne kompromiti ILA-on mem. Kaj socialistaj aktivuloj,
kiuj ne nur estis industriaj laboristoj, sed ankaŭ metiistoj, etbienuloj, kaj eĉ
individuoj devenintaj de la urbaj mezaj klasoj sed kontraŭstarante la regantan
klason (la eminentuloj aŭ konservativaj klasoj).
«Bakuninistoj» fronte al marksistoj
La kontraŭstaro inter «bakuninistoj» kaj marksistoj
ne komenciĝis ene de la Hispana Regiona Federacio de ILA (HRF) ĝis la unua
sesmonato de 1872, kiam la duaj denuncis la unuajn, kiel konspirantojn. Estis
konsekvenco de la akcepto fare de la Ĝenerala Konsilantaro de ILA en septembro
de 1871 de la tezo de Markso laŭ kiu la socialisma revolucio postulis, ke la laboristaro
organiziĝis laŭ politika partio. Fakte, ĝis tiam oni ne povas aserti, ke
ekzistis marksisma kaj «bakuninisma» frakcioj ene de HRF. Dum la monato de
aprilo de 1872 kongreso de HRF decidis, ke la Alianco malfondu sin en Hispanujo.
La respondo de la marksistoj estis pliigi sian
denuncon ĝis preskaŭ la konspira teorio, kvazaŭ la malfondo estu nova taktiko
de la «bakuninistoj» por enŝteliĝi
en HRF-on kaj estri ĝin. La marksistoj devigis ĉiujn aktivulojn de HRF decidi
ties partianiĝon.
Dum la sekva somero la rompo realiĝis, kiam la
internaciista grupo de Madrido apogis la politikajn tezojn de Markso kaj tiu de
Barcelono tiujn de Bakunin. Anselmo Lorenzo estis la sola internaciisto, kiu ne
partianiĝis kvankam li estis anarkiista. La rompo efektiviĝis en julio de 1872,
kiam manifesto el la hispanaj marksistoj denuncis la Aliancon, kiel sekretan
socion, kiu preparis konspirantojn fremdajn al ILA. Sammonate la marksistoj starigis
la Novan Madridan Federacion, kiu estis agnoskita de la Ĝenerala Konsilantaro
de ILA tamen al kiuj nur aliĝis dekduo de la pli ol 150 lokaj federacioj de HRF.
Ĉi tio okazis du monatojn antaŭ ol la kongreso de ILA ĉe Hago, kiu signifis la
disiĝon laŭ internacia skalo inter la partianoj de Markso kaj tiuj de Bakunin.
La Nova Madrida Federacio fakte malfondis sin laŭlonge de la unua sesmonato de
1873, kontraŭe al tio, kion ni povas dedukti el la legado de La bakuninistoj agante.
Sed la Alianco ne estis organizo el konspirantoj
fremdaj al la aktivula laboristaro. Almenaŭ ne en Hispanujo, kie ni jam skribis
ke ĝi konfuziĝis kun ILA mem. Fakte, la marksistoj de HRF karakterizis, kiel
«bakuninistojn» ĉiujn aliancanojn. Sed striktasence la hispanaj aliancanoj ne
estis bakuninistoj, se kiel tiaj ni konsideras la aktivulojn de ILA, kiuj ekde la
unua momento aliĝis al la programo de Bakunin kaj Fanelli pri la tuja abolo de
la ŝtato kaj la jura reĝimo de privata proprieto post kiu el la laborejoj devis
esti starigita reĝimo de kolektiva proprieto ne nur de la rimedoj de
produktado, sed ankaŭ de la naturaj rimedoj kaj de la produktitaj varoj.
Sekcioj de ofico federaciigitaj
La hispanaj aliancanoj proponis sindikatan
organizon laŭ sekcioj de ofico, kiuj federaciiĝis inter si kaj siavice devis
federaciiĝi ene de HRF. Tiel devis stariĝi la politika kaj ekonomia institucio,
kiu anstataŭus la ŝtaton. Estis la lasta celo. La rimedoj por atingi ĝin ne nur
estis la ĝenerala striko (kiun la marksistoj identigis ekde Engels, kiel la
sola politika taktiko de la anarkiistoj kaj sekve kritikis ĝin), sed krome, la
starigo de kasoj por rezisto kaj la kondiĉa akcepto de la korporaciemo (kiu nur
devis okazi inter laboristoj kaj ekskluzivi la mastrojn; kaj ĉiam konsiderante,
ke ne estis rimedo por la emancipiĝo de klaso ĉar ĝi ne inkluzivis la tutan laboristaron).
Kaj fronte al la strategio proponita de Markso por ke la socialisma movado
organiziĝu en partio por la parlamenta agado kaj eĉ por la armita ribelo, la hispanaj
aliancanoj reasertis sian nepolitikismon. Tio diferenciĝis de la kontraŭpolitikismo
de Bakunin. La aliancanoj komprenis, ke la ŝtato estas la institucio, kiu
koncentras la tutan subpreman eksterekonomian povon kaj, ke politiko nur estas
la esprimo de la povrilatoj en socio; sekve, ili asertis, ke la ŝtato devis
detruiĝi ĉar estas simpla instrumento de la eminentuloj, dum ili malakceptis la
partoprenon de la organizoj de la laboristaro en la ŝtata institucio ĉar tio implicis, ke ili formus parton de politika
sistemo, kiu neebligis la kolektivan emancipiĝon sen kiu ne povis okazi la
individua emancipiĝo. Tio estas, kaj laŭ laborista senco, la emancipiĝo estis
de la laboristaro fronte al la ŝtato, kiel instrumento de regado de la klaso de
la eminentuloj, kio siavice devis permesi la emancipiĝon de la laboristoj
fronte al la ŝtato, kiel subprema institucio sur la individuo. Pri tio, eblis
identigo inter la aliancismo kaj la bakuninismo. Sed la aliancisma nepolitikismo,
kiel malakcepto al la politika partopreno de la organizoj de la laboristaro en
la ŝtato ne implicis malakcepti, ke la laboristoj partoprenu laŭ individua nivelo
en politikaj organizoj serĉintaj la menciitan partoprenon. Tiel oni pretendis,
ke la tuta hispana laboristaro organiziĝu en unu sola sindikata federacio super
ideologiaj diferencoj.
En la propono de la aliancanoj estis serio da
konceptoj, kiuj devenis de la historiaj spertoj de la hispanaj sindikatistoj de
klaso. Por ili la ŝtato nur reprezentis la objektivajn interesojn de la gvidanta
klaso pro la sperto de la socia regado de la eminentuloj, tial ĝi ne povis esti
la instrumento per kiu la laboristaro atingos sian emancipiĝon, kiel klaso. Eĉ
ne kvankam ĝi ege reduktis sin, ĉar en la momento kiam ĝi stariĝis, komenciĝis
«novtipa tiraneco», povo, kiu estis neleĝa ĉar ĝi regadis kontraŭ la komuna
bono kaj praktikadis la perforton por forigi ĉiun liberon profite de la reganta
klaso. Sekve estis historia kontinueco kun la politikaj kaj sociaj luktoj de la
16a-18a jarcentoj, kiuj koncentriĝis pri la lukto kontraŭ tiuj, kiuj monopoligis la urban povon defende de tiuj, kiuj
malhavis tiom da ekonomiaj rimedoj de vivtenado, kiom da politikaj rimedoj de
defendo.
Tiuj konceptoj ne starigis politikan programon,
kiu postulis tutan aliĝon sed ja starigis ideologiajn kaj politikajn afinecojn.
Ni povas difini la sindikatan proponon de la aliancismo, kiel socialisman federaciismon.
Kaj kiel tia, ĝi havis ideologian kontinuecon kun la respublika federaciismo.
Veras, ke tio ne signifis, ke estis aŭtomata identigo inter la aliancanoj kaj
la plej radikalaj aktivuloj de la Federacia Demokrata Respublika Partio (la
necedemuloj).
La necedemuloj kaj la aliancanoj kontraŭstaris
inter si laŭ la tutlanda nivelo; sed laŭ la urba nivelo ili ne nur intermiksiĝis,
sed la necedemuloj estis laboristoj kun duobla aktivismo en laboristaj societoj
ne ĉiam aliĝintaj al HRF. Tio estas, la respublika federaciismo konfuzis sin
kun la aktivula laboristaro laŭ la plej ampleksa kaj plena senco de la koncepto
en la urboj (partopreno en prielektaj listoj, rekrutigo en la milicoj,
interveno en la loka politiko) kvankam ili povis kontraŭstari inter si laŭ ŝtata
nivelo. Ĝis tia grado, ke la kantona ribelo ozakinta la somero de 1873 venkis nur
en la urboj en kiuj la laboristoj ĝin apogis (ĝis kiam la armeo neniigis ĝin),
kio igas historiografia topiko (al kiu ankaŭ Engels kontribuis) la identigon de
la duaj kun frakcio de la burĝaro. Kio ĉefe distingis la aliancanojn, kiel
Anselmo-n Lorenzo kaj identigis ilin inter si estis, ke ili komprenis, ke la
aktivula laboristaro, kiel kolektiva historia subjekto (tio estas, kiel klaso)
estis metahistoria forto, kiu devis liberigi la tutan Homaron, kio postulis, ke
la ŝtato malaperu ĉar ĝi ĉiam estis instrumento de la tiraneco kaj de la
ekspluatado, kiu ne povis reformiĝi kaj kiu devis detruiĝi por ke liberiĝu la
laboro, kiel progresema socia forto. La revolucia ciklo de 1868-1874 signifis
la estigon de anarkiismo, kiel politika tradicio en Hispanujo. Kaj politika tradicio en kiu certe estis ideologiaj influoj de Bakunin, kiuj helpis aŭ plifortigis la konceptigon ene de ĝi, tamen ni ne povas identigi ĝin kun la bakuninismo nek redukti ĝin al fremda kaj fremdiga importado.
